چرا این‌قدر وضع دلار و قیمت ارز در کشور ما روزبه‌روز نزول می‌کند و بدتر می‌شود؟ گرانی ارز و ارزان‌شدن آن به چه دلایلی بستگی دارد؟ آیا دلایل داخلی تأثیر بیشتری بر روی قیمت ارز دارد یا دلایل خارج از کشور؟ همه‌وهمه مواردی هستند که باید مورد بررسی قرار بگیرند که در این مقاله سعی بر بررسی علل نوسانات ارزی و راه‌های مهار آن داریم.
اگر از آن دسته افرادی هستید که نوسانات ارزی در زندگی شما تأثیر می‌گذارد و می‌خواهید ریشه نوسانات ارزی را بهتر بشناسید با ما همراه باشید.
ریشه نوسانات ارزی در چیست؟
یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر روی زندگی مردم در ایران همین نوسانات ارزی است. که زندگی مردم را روزبه‌روز گران‌تر می‌کند و همیشه چند قدم از سطح درآمد آنها جلوتر است. و همین امر باعث می‌شود که بررسی تاثیر نرخ ارز بر تورم این‌قدر مهم و موردبحث باشد. در ادامه به بررسی علل این نوسانات خواهیم پرداخت.
ارز سرمایه‌گذاری است
بله یکی از عوامل مهم این است مردم برای اینکه از سرمایه و درآمد خود محافظت کنند. راه و چاره بهتر برای سرمایه‌گذاری پیدا نمی‌کنند که بدون تحقیق، صبر و تلاش سرمایه و درآمد خود را ارز بخرند و یک‌گوشه از آن نگهداری کنند. و بعد از یک سال یا کمتر سود قابل‌توجهی کسب کنند. برای همین اولین گزینه هر فردی خرید ارز است. همین امر باعث افزایش تقاضا در بازار ارز می‌شود و یکی از ریشه‌های نوسانات ارزی است.
انتخابات آمریکا
یکی از عواملی که درصد اهمیت پایین‌تری نسبت به بقیه موارد دارد انتخابات آمریکا است. که یکی از دلایل افزایش نرخ ارز در کشور در همین یکی دو ماه اخیر سال ۴۰۲، اعلام آمادگی ترامپ برای نامزدی ریاست‌جمهوری آمریکا است. این خبر بر روی جنبه احساسی مردم کار می‌کند و بازار هم متشنج می‌شود.
تحریم‌های اقتصادی
یکی از عوامل تعیین‌کننده در قیمت ارز همین تحریم است و نقش بسیار پررنگی در نوسانات ارزی دارد. این عامل یک‌شبه می‌تواند اثر خود را بگذارد که این امر باعث می‌شود در بسیاری از حوزه‌ها در داخل کشور دچار مشکل شوند. رابطه ما با بیرون قطع شود و تحریم بر روی یکی از عواملی که تأثیر می‌گذارد همین نوسان است. تا مادامی که تحریم‌های اقتصادی وجود دارد این نوسانات ارزی هم وجود خواهد داشت. به‌هیچ‌وجه انتظار بهترشدن وضع موجود را نداشته؛ بلکه به‌احتمال بالا وضع بدتر می‌شود.
صادرات و واردات
یکی از مهم‌ترین راه‌های تعیین‌کننده دیگر در مورد نوسانات ارزی همین بحث واردات و صادرات است. اگر کشوری می‌خواهد در مهارکردن نرخ ارز موفق باشد باید نرخ صادرات آن کشور از نرخ وارداتش بیشتر باشد. که ارز از خارج کشور وارد ایران شود نه اینکه با وجود تراز منفی (واردات بیشتر از صادرات) ارز از کشور خارج شده و این تراز منفی یکی از عواقبش بالارفتن نرخ ارز و نوسان در بازار ارز است.
ناتوانی دولت
یکی از علل داخلی که بر نوسانات ارز تأثیر بسزایی می‌گذارد وجودنداشتن افراد خبره و دلسوز بر سرکار، متأسفانه امروزه دولت ما با کمبود نیروی شایسته بر سرکار مواجه شده است نیرویی که کاردرست و مفید را انجام دهد بر سرکار نیست و افرادی بر سرکار هستند که تشخیص درستی نداشته و یا شاید با رانت و پول به سر پستی که هستند رسیده‌اند و این وضعیت آثار بدی را در برخواهد داشت که شاید قابل‌جبران نباشد مثل همین بازار ارز که با نوسانات شدید از سال ۱۳۹۶ تا سال ۱۴۰۲ بیش از ۱۳۰۰ درصد افزایش قیمت ارز دلار را به دنبال داشته است و ریال روزبه‌روز بی‌ارزش‌تر شده است.
نبود برنامه‌ریزی برای توسعه
وقتی برنامه‌ای برای توسعه وجود نداشته باشد و بی‌برنامه جلو برویم و تمام منابع صرف سهل‌انگاری و آزمایش راه‌های مختلف شود و بودجه و ارز در اختیار را در جای درست سرمایه‌گذاری نکنیم مطمئناً بر بازار ارز هم تأثیر می‌گذاریم که برنامه‌ای برای مقابله با افزایش نرخ آن نداریم و روزبه‌روز از برنامه توسعه فاصله بیشتری می‌گیریم، و همین امر کمک‌کننده نوسانات ارزی در بازار کشور است.
جنگ، حادثه و ناامنی در منطقه
این موارد باعث دلهره در بین افراد می‌شود و برای حفاظت از سرمایه خود، مردم برای خرید ارز صف می‌کشند تا هرچه زودتر از گرانی آن عقب نمانده و سرمایه خود را به ارز تبدیل کنند یا هر کالایی که قیمت آن به قیمت ارز بستگی دارد را می‌خرند و همین امر باعث افزایش تقاضا می‌شود که نوسانات ارزی را به دنبال دارد.
منابع و مصارف ارزی
متأسفانه، منابع و مصارفی که ما از ارز در کشورمان انجام می‌دهیم ریشه در بی‌برنامگی دولتمردان دارد که این ارز را برای کالاهایی تخصیص می‌دهند که صرفاً بعضی از این کالاها به‌دردنخور هستند و به‌هیچ‌وجه نیاز جامعه‌ای که در تأمین نیازهای اولیه خود دچار مشکل است نیست و این ارز وقتی که از کشور خارج شود دیگر خرج شده و غیرقابل‌جبران است و باعث عواقب جبران‌ناپذیری که یکی از آنها ایجاد نوسانات ارزی در بازار می‌شود.
نرخ توریست در ایران
مطابق با گزارش در سال ۲۰۱۹ توریست‌های خارجی در ایران چیزی حدود ۱۶ میلیارد دلار خرج کردند که این آمار در سال ۲۰۲۲ به عدد ۶ میلیارد دلار رسیده است و حدود ۶۰ درصد کاهش‌یافته است که این خود نشان‌دهنده بی‌ارزش شدن ریال ایران در برابر دلار آمریکا است.
fatf
نپیوستن و نپذیرفتن fatf توسط ایران یکی از عوامل نوسانات ارزی است، ایران و کره شمالی تنها کشورهایی هستند که عضو fatf نیستند و هیچ یک از موافقت‌نامه‌های این گروه را نپذیرفته‌اند و در لیست سیاه این گروه قرار گرفته‌اند، کار این گروه مقابله با جرایمی از جمله تأمین مالی تروریسم پول‌شویی و غیره است.
گرفتن مالیات
یکی از عوامل داخلی که باعث نوسانات ارزی می‌شود گرفتن مالیات است که مردم مجبور می‌شوند درآمد خود را از راه‌های مختلفی به ارز تبدیل کنند که غیرقابل‌ردیابی باشد و این امر باعث می‌شود تقاضا برای خرید ارز بالا رود و بیشتر افراد به دنبال این باشند که درآمد خود را به‌صورت غیرقابل‌ردیابی نقد کنند.
دستوری بودن بازار ارز
یک عده‌ای که بازار را با سرمایه‌های گزاف در دست دارند و از این بازار فقط باتوجه‌به میل شخصی خود سوءاستفاده می‌کنند قیمت را دستوری و با قدرتی که در اختیار دارند بالا و پایین می‌کنند و این امر نه‌تنها نوسانات ارزی را در بر دارد؛ بلکه عده‌ای را هم بدبخت کرده و ضررهای جبران‌نشدنی به مردم عادی وارد می‌کند و تمام مردم را وادار می‌کند که برای خرید ارز اقدام کنند و این افزایش قیمت ممکن است چند ماه طول بکشد و تقاضا در بازار بسیار زیاد شود، مادامی این افراد سود خود را از این بازار گرفتند یک‌شبه نرخ ارز را تاحدی‌که قدرت دارند پایین می‌آورند و در بازار دلار عرضه می‌کنند تا قیمت پایین بیاید.
خام‌فروشی
شاید بیشتر صادرات کشور از این طریق انجام شود که محصولاتی از جمله نفت، گاز، زعفران و… را به‌صورت خام می‌فروشند. و این شاید درآمد زیادی در مقابله با اینکه این محصولات را از چند فیلتر رد کرده و به‌صورت کاملاً جزئی به فروش برسانند درآمد کمتری داشته باشد. و این امر باعث می‌شود تا درآمد کشور و تزریق ارز به کشور چندبرابر با زمانی شود که خام‌فروشی صورت می‌گیرد.
افزایش نقدینگی
نقدینگی به دلار توسط بانک‌های کشور به وجود می‌آید و با درصد یا نسبتی از پایه پولی که در اختیار دارند منتشر می‌شود. و یا به روایت دیگر بانک‌ها در مقابل وام یا تسهیلاتی که به اشخاص حقیقی یا حقوقی می‌دهند تعهداتی به وجود می‌آورند که برای رسیدن به آن باید پول جدید خلق کنند. باتوجه‌به اینکه بانک مرکزی نظارت مؤثری بر بانک‌ها ندارد رشد خلق پول در قالب اعتبار و تسهیلات در بانک‌ها رشد بسیار زیادی دارد. همچنین باتوجه‌به اینکه بانک مرکزی یک نهاد مستقل نیست و مربوط به دولت می‌شود و زیر نظر دولت اداره می‌شود، بانک مرکزی یک منبع تأمین مالی پرقدرت و امن برای مصرف‌های دولتی است. و همین امر باعث می‌شود نرخ تورم و نوسانات شدید ارزی در کشور به وجود آید.
رشد اقتصادی پایین
یکی از عواملی که تأثیر بسزایی در نوسانات ارزی در بازار ارز دارد نرخ رشد اقتصادی است. بیشتر عواملی که در بالا گفتیم همه‌وهمه تأثیر بسیار زیادی بر رشد پایین اقتصادی در کشور دارند و اثر می‌گذارند. اقتصاد پایین نشانه تولید داخلی ضعیف، افزایش نقدینگی، نبود برنامه‌ریزی برای توسعه، تحریم‌های اقتصادی و… است. این‌ها همه عواملی هستند که بر رشد اقتصادی تأثیر بسیار زیادی می‌گذارند. یکی از مهم‌ترین عواملی که در رشد اقتصادی ما تأثیر بسیار زیادی دارد تولید کالاهای بسیار بی‌کیفیت و بدون مزیت رقابتی در مقایسه با سایر کالاهایی است که در جهان تولید می‌شود.
راه‌حل برخی از موارد نوسانات ارز
معمولاً بیش از ۴۰ درصد مواردی که گفتیم در این مقاله ریشه در داخل کشور دارد. که اگر راه‌حل‌های موجود برای مقابله با مهار نوسانات ارز بر روی کاغذ بماند و به مرحله اجرا نرسد و به آن عمل نشود هیچ پیشرفتی حاصل نخواهد شد. مگر آنکه انتخاب افراد بر سر پست‌هایشان با شایسته‌سالاری تمام‌صورت پذیرد. تا افراد عمل‌گرا به‌پای کار بیایند و اقدامات لازم اجرا شود.
نتیجه
در مورد موارد داخلی که در بالا توضیح دادیم. اما در موارد خارج از کشور که تأثیر بر نوسان نرخ ارز دارند با اصلاح روابط با خارج از کشور و لغو تحریم‌ها دیگر بهانه‌ای برای عدم کارایی و عمل دولت باقی نمی‌ماند. و تمامی مشکلات اقتصادی حل خواهد شد. و ایران در اقتصاد هم کشور سطح بالایی می‌شود. این عوامل که سعی شد در سایت هدایتی فر به طور دقیق بررسی شود همگی تأثیر بسزایی در نوسانات ارزی دارند.
