در این مطلب می خواهیم به بررسی تجزیه و تحلیل تاثیر دلار آمریکا بر تجارت بین الملل جهانی بپردازیم. در تحقیق حاضر بیشتر برروی تاثیرات احتمالی کاهش ارزش و تاثیر دلار آمریکا بر تجارت بین الملل تمرکز کردیم. این مطلب ترکیبی است از نظریه، تجزیه و تحلیل نظریه و تجزیه و تحلیل مصاحبه‌ها. داده‌های ثانویه به عنوان منبع اصلی اطلاعات مورد استفاده قرار گرفت.
یک تحقیق کمی، یافته‌های نظری و تجزیه و تحلیل‌ها را مورد پشتیبانی قرار داد. برای جمع آوری داده‌ها از مصاحبه و پرسش‌نامه استفاده شد. نمایندگان سه شرکت و یک دانشگاه به پرسش‌های ما پاسخ دادند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که احتمال کاهش شدید ارزش دلار آمریکا وجود ندارد. اما طی سال‌های مختلف این ارز شاهد کاهش تدریجی است.
پیامدهای کاهش شدید ارزش و تاثیر دلار آمریکا بر تجارت بین الملل می‌تواند جدی باشد. کسری تجارت ممکن است در ایالات متحده به میزان قابل توجهی رشد داشته باشد. احتمال می رود دلار آمریکا دیگر ذخیره ارزی جهانی نباشد. قدرت خرید دلار آمریکا ممکن است کاهش پیدا کند و ارز جدیدی برای تجارت بین الملل جهانی به وجود آید.
تاریخچه تاثیر دلار آمریکا
پس از حمله آمريکا به عراق و اشغال نظامي اين کشور در سال 2003، اين نظريه از سوي برخي نظريه پردازان مطرح گرديد که دليل اصلي حمله آمريکا به عراق، نه مبارزه با تروريسم جهاني بود و نه جلوگيري ازدستيابي عراق به سلاح هاي هسته اي. بلکه هدف آمريکا حفظ هژموني دلار بر اقتصاد جهان بود. که با موفقيت يورو و تصميم صدام حسين مبني بر فروش نفت عراق به يورو به خطر افتاد.
از اين منظر، اقدام نظامي آمريکا نه تنها فروش نفت عراق را به عرصه دلار بازگرداند؛ بلکه به ساير کشورهاي عضو اوپک نيز نشان داد که آمريکا قيمت‌گذاري و فروش نفت به ارزي جز دلار را نخواهد پذيرفت. همچنين، با اين حرکت آمريکا حضور نظامي خود را در منطقه تقويت نمود تا در صورت اقدام مشابهي از سوي ايران بتواند مجددا با استفاده از نيروي نظامي، هژموني دلار را حفظ نمايد.
از اين ديدگاه، ايران با فروش نفت به يورو و اقدام به ايجاد بورس نفت ، اکنون هدف حمله نظامي آمريکا است و مانند عراق، مسئله بحران هسته‌اي پوششي براي اجراي اين برنامه است. نوشته حاضر کند وکاو مختصري در اين نظريه است.
نظریه تاثیر دلار
بررسي حاضرحاکي از آن است که نظريه «جنگ هاي پترودلار»، گرچه در پاره‌اي از واقعيت‌هاي اقتصادي ريشه دارد. اما تاثیر دلار آمریکا بر تجارت بین الملل در مجموع مبالغه آميز است و تصوير دقيقي از مکانيزم تحولات خاورميانه بدست نمي‌دهد.
اين بدين معني نيست که موقعيت انحصاري دلار فاقد اهميت استراتژيک براي آمريکا است. اما معادله مورد بررسي بسيار بغرنجتر از آن است که نظريه «جنگ هاي پترودلار» متصور مي‌باشد. تا آنجا که به بورس نفت ايران مربوط مي‌شود، همکاري اتحاديه اروپا با آمريکا برسر مسئله بحران هسته‌اي ايران و يکپارچگی مواضع آن با آمريکا حاکي آز آن است که از ديد اتحاديه اروپا، در برخورد با ايران ملاحظاتي به مراتب مهمتر از رقابت يورو و دلار مطرح است. مانند حفظ امنيت عرضه نفت و جلوگيري از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي.
تاثیر دلار آمریکا بر تجارت بین الملل در مجموع، در شرايط کنوني سرنوشت بورس نفت ايران و امنيت ملي کشور بيش از آنکه درخطر رويارويي دلار و يورو باشد، توسط ناهنجاري ساختار اقتصادي کشور و سياست‌هاي نسنجيده در زمينه مدیریت داخلي و سياست خارجي کشور تهديد مي‌شود.
اهمیت بورس نفت ايران
بورس نفت ايران، در صورت موفقيت، مي تواند نقش مثبتي در شفاف سازي و اصلاح ساختار اقتصادي و تجاري ايران ايفا نمايد. اين امر مي‌تواند ورود کشور به بازارهای بين المللي را تسهيل کند و جذب سرمايه گذاري خارجي و دستيابي به تکنولوژی پیشرفته صنعت نفت را آسانتر سازد. در زمينه فرآورده‌هاي نفتي و گاز، بورس نفت مي‌تواند كشور را از ارزش افزوده بيشتري برخوردار کند.
موجب افزايش توليد ناخالص ملي گردد و موقعيت ژئواستراتژيک ايران را در منطقه و اقتصاد جهاني تحکيم و تقويت نمايد. اما انجام اين امر بر پايه يک سياست خارجي بحران‌زا تقريبا غير ممکن خواهد بود. موفقيت بورس نفت ايران بيش از هر چيز مستلزم اصلاح و شفاف سازي ساختار اقتصادي و حکومتي کشور و عقلائي کردن سياست خارجي آن است.
تاثیر دلار آمریکا بر تجارت بین الملل
تاثیر دلار آمریکا بر تجارت بین الملل اين نوشتار در چهار بخش تنظيم شده است. بخش هاي اول و دوم به ارائه و بررسي متن سياسي و مباني اقتصادي نظريه «جنگ هاي پترودلار» اختصاص دارد. سومین بخش به بررسي نقدهاي اين نظريه مي‌پردازد. بخش چهارم بررسي کوتاهي است از تاريخچه، مزايا چالش‌های بورس نفت ايران:
-
متن سياسي
بر اساس نظريه انگدال، پس از جنگ جهاني دوم آمريکا و به تبع آن نظام مالي و اقتصاد جهاني سه دوره تاريخي را تجربه کرده‌اند که داراي ويژگي‌هاي متفاوتي مي‌باشند.
در جولاي 1944، بمنظور تثبيت شرايط اقتصادي و سياسي جهان، نمايندگان 44 کشور جهان در کنفرانس «برتون وودز» در هتل مانت واشنگتن واقع در ايالت همپشاير آمريکا اقدام به تاسيس بانک جهاني و صندوق بين المللي پول نمودند. و با پذيرش دلار آمريکا به عنوان ارز بين المللي به قيمت ثابت «سي و پنج دلار برابر يک اونس طلا» نظام پولي جديدي را براي اقتصاد جهاني به وجود آوردند که به سیستم «Bretton Woods Gold Exchange» معروف مي باشد.
سیستم «Bretton Woods Gold Exchange»
اين سيستم تا سال 1971 دوام يافت. طي اين دوره دولت آمريکا با استفاده از امکانات بانک جهاني و صندوق بين المللي پول نقشي کليدي در بازسازي ژاپن و اروپا ايفا نمود. در مقابل، کشورهاي مزبور هژموني دلار بر اقتصاد جهاني را پذيرفتند. در سال 1967 اولين آثار بحران در نظام پولي «برتون وودز» پديدار گرديد. با تکميل بازسازي ژاپن و اروپاي غربي، اين کشورها به رقيبي براي آمريکا در اقتصاد جهاني تبديل شدند. همزمان، ادامه جنگ ويتنام هزينه سنگيني را بر اقتصاد آمريکا تحميل نمود.
در وصف دلار
تحت تاثير عوامل فوق اطمينان خاطر جامعه جهاني به دلار متزلزل گرديد. به نحوي که تعدادي از کشورها از بانک مرکزي آمريکا خواستند تا بر اساس ضوابط نظام «برتون وودز» دلار آن‌ها را به طلا تبديل کند. اين روند براي چند سال ادامه يافت و در سال 1971 با تقاضاي بريتانيا براي تبديل 3 بیلیون دلار از ذخیره ارزي خود به طلا به مرحله بحرانی رسید. در اثر اين بحران در آگوست 1971 دولت نيکسون رابطه ثابت دلار با طلا را به حالت تعليق درآورد و دلار را شناور کرد. اين اقدام عملا به نظام «برتون وودز» پايان داد.
2. بررسی متن سیاسی
دوره دوم با پايان يافتن سيستم «برتون وودز» آغاز شد. پايان اين سيستم موجب پيدايش تورم شديد در اوايل دهه 70 و افت ارزش دلار گرديد. در چنين شرايطي برخي ازکشورهاي عضو اوپک برآن شدند تا نفت خود را به جاي دلار بر پايه سبدي از ارزهاي مختلف قيمت گذاري کنند. تا از افت قدرت خريد درآمد حاصل از فروش نفت خود جلوگيري نمايند. اين امر موجب کاهش تقاضا براي دلار و تضعیف بيشتر آن شد. به نحوي که در صورت ادامه دلار را در يک بحران عميق فرو مي برد.
جلوگيري از تحول
بمنظور جلوگيري از اين تحول، دولت نيکسون با دولت عربستان سعودی وارد مذاکره شد تا اين کشور را متقاعد سازد که به قيمت گذاري و فروش نفت به دلار ادامه دهد. همزمان قيمت نفت در سال 1974 نزديک به چهار برابر شد. موافقت عربستان سعودی به عنوان بزرگترين توليد کننده اوپک با ادامه قيمت گذاري و فروش نفت به دلار از يک سو، و افزايش قيمت نفت، از سوي ديگر، موجب شد تا اوپک امر قيمت گذاري نفت بر پايه سبدي از ارزهاي مختلف را رها کند و سيستم قيمت گذاري و فروش نفت به دلار را ادامه دهد.
تحولات تقاضا براي دلار
در اثر اين تحولات تقاضا براي دلار شديدا افزايش يافت و موقعيت دلار به عنوان ارز بين المللي مجددا تثبيت گرديد. کشورهاي جهان براي خريد نفت نيازمند دلار بودند و کشورهاي توليد کننده نفت دلار مازاد خود را در کشورهاي غرب به ويژه آمريکا سرمايه گذاري مي کردند. براي اداره منظم شرايط جديد، در سال 1974رهبران موسسات مالي نیویورک و لندن سيستمي را تدوين کردند تا دلارهای نفتي را در اقتصاد جهان به گردش درآورد.
به اين ترتيب سياست آمريکا در مرحله دوم داراي دو محور بود. نخست استفاده از اهرم‌هاي سياسي براي اجبار کشورهاي توليد نفت به ويژه اوپک براي اينکه نفت خود را تنها به دلار قيمت گذاري کرد و بفروش برسانند. دوم، ايجاد سيستمي براي به گردش انداختن مازاد دلارهای نفتي و حفظ موقعيت برتر دلار.
دوره پترو دلار
تاثیر دلار آمریکا بر تجارت بین الملل در دوره دوم که به سيستم «پترو دلار» يا دلارهای نفتي معروف مي‌باشد. هژموني دلار بر اقتصاد جهاني و موقعيت آن به عنوان ارز ذخيره جهان مجددا تثبيت شد. اما در اين فرايند، دلار از ارزي که پشتوانه آن طلا بود به ارزي تبديل گرديد که پشتوانه آن نفت يا طلاي سياه مي باشد.
برخي از نظريه‌پردازان مدعی‌اند که براي ايجاد و حفظ اين شرايط دولت آمريکا با حکومت عربستان سعودی يک معاهده پنهاني منعقد کرد. که بر اساس آن حکومت عربستان سعودي موظف مي‌باشد تا در ازاي حمايت آمريکا از حکومت سعودي، با فروش نفت خود به دلار اوپک را وادار سازد که نفت را تنها به دلار قيمت گذاري کند و بفروش برساند .
عده اي از اين نظريه پردازان حتي تا آنجا پيش مي‌روند که معتقدند کل اين سيستم، از جمله چهار برابر شدن قيمت نفت، به نحوي هوشمندانه توسط آمريکا طراحی و اجرا شد. در اين راستا، از قول زکي يماني وزیر نفت وقت عربستان سعودي نقل مي شود که وي يقين دارد آمريکا طراح اصلي افزايش قيمت نفت بود و شاه ايران نيز به اين موضوع واقف بود. زيرا در جريان يک ديدار از وي خواست تا به ملک سعود پيغام دهد که “چرا با افزايش قيمت نفت مخالفت مي‌کنيد؟ آمريکايي‌ها خود خواهان اين امراند. اگر باور نداريد از هنري کسينجر بپرسيد، اوست که خواهان افزايش قيمت نفت است.”
از اين منظر، افزايش قيمت نفت نه تنها هفت شرکت نفتي بزرگ غرب (معروف به هفت خواهران) را که به دليل فعاليت هاي خود در درياي شمال و آلاسکا دچار مشکلات مالي سختي شده بودند از ورشکستگی نجات داد، بلکه با بالا بردن تقاضا براي دلار(به دليل افزايش قيمت نفت) و ايجاد يک سيستم مالي براي به گردش انداختن دلارهای نفتي مازاد در اقتصاد آمريکا، دلار را از بحرانی که دچار آن شده بود نجات داد و هژموني آنرا بر اقتصاد جهاني مجددا تثبيت نمود.
3. نقدهای نظریه دلار
بررسی نقش بر جسته دلار آمریکا در نظام پولی و مالی بین‌الملل از این دیدگاه قابل توجه و تأمل است که سیاست تحریم اقتصادی کشورها توسط آمریکا با هدف تضعیف و تخریب بازارهای پولی و مالی داخلی چنین کشورهایی صورت می‌گیرد. بعد از پایان جنگ جهانی دوم و با توجه به مکانیسم سیستم پولی برتن وودز، فقط دلار آمریکا قابلیت تبدیل به طلا و دیگر ارزها را داشت.
در این دوره، کشور آمریکا در مقایسه با سایر کشورها از دو مزیت اقتصادی مهم برخوردار بود: اولا، اقتصاد آمریکا در طول دو جنگ با رشد مستمر تولیدات داخلی مواجه بود. بطوریکه رشد اقتصادی این کشور در پایان جنگ شتاب بیشتری پیدا می‌کند. سطح درآمد ملی آمریکا از 39 میلیارد دلار در سال 1915 به 294 میلیارد دلار در سال 1950 می‌رسد.
ثانیاً، رشد اقتصاد آمریکا نه تنها از نظر تولیدات داخلی و درآمد ملی بلکه از نظر افزایش ذخایر طلا نیز قابل توجه بود. تاثیر دلار آمریکا بر تجارت بین الملل در حالیکه ارزش کل ذخایر پولی طلای جهان رقمی معادل 8/33 میلیارد دلار آمریکا تخمین زده می‌شد (دسامبر 1945) ، سهم آمریکا از ذخایر طلای جهان 1/20 میلیارد دلار بود. به عبارتی، یک سوم کل ذخایر طلای جهان در آمریکا نگهداری می‌شد.
4. بررسی تاریخچه تاثیر دلار
به واسطه این موجودی آمریکا توانست به عنوان بزرگترین خریدار و فروشنده طلا در بازارهای مالی بین‌الملل در ثبات قیمت جهانی طلا و رفع کمبود نقدینگی در تجارت جهانی تأثیرگذار باشد (ایفا نقش بانکدار مرکزی) . افزایش اعتماد به ارزش برابری دلار آمریکا با طلا و دیگر ارزها باعث شد که ذخایر دلار بیش از ذخایر طلا در بازارهای مالی رشد پیدا کنند. زیرا بانک‌های مرکزی از دلار آمریکا به عنوان “ذخیره ارزی” و بخش خصوصی از دلار آمریکا به عنوان “ارز معاملاتی” استفاده می‌کردند.
افزایش تولید ناخالص داخلی، رشد ذخایر طلا، تضمین بانک مرکزی آمریکا در تبدیل دلار به طلا و همچنین تعهد دولت آمریکا برای حفظ جریان آزاد ورود و خروج سرمایه همگی این عوامل در رشد نقش بین‌المللی دلار آمریکا مؤثر واقع شدند (حاکم شدن استاندارد دلار در بازارهای مالی جهان)
سخن پایانی
بنابراین در این مطلب به بررسی تاثیر دلار آمریکا بر تجارت بین الملل اشاره کردیم. نکات کاربردی و مهمی را در این باره در اختیار شما قرار دادیم. امیدوارم مطالب مذکور مفید واقع باشد. از همراهی شما با سایت هدایتی فر سپاس گذاریم.
