نفت خام از دیر باز یکی از کالاهای مهم در بازار به شمار میرود و تاثیرات مختلفی در کشورهای مختلف دارد. در کشور ما ایران رابطه بسیار مستحکمی بین نفت و دلار آمریکا وجود دارد. به طوری که با افزایش و کاهش هر یک تاثیر هنگفتی بر دیگری وارد میشود.
در این مقاله قصد داریم تا رابطه نفت و دلار آمریکا مورد بررسی قرار دهیم. حوادث و اتفاقاتی که میتواند تاثیراتی روی عناوین داشته باشد را بیان کنیم. سپس به یک نتیجه واحد برسیم که تاثیر واقعی و کلی نفت بر دلار آمریکا چیست؟ با تغییر قیمت نفت و دلار چه اتفاقی میان رابطه نفت و دلار آمریکا می افتد؟
نکات مهم رابطه نفت و دلار امریکا
مهمترین نکته که در مورد رابطه نفت و دلار آمریکا وجود دارد این است که این دو رابطه معکوسی با یکدیگر دارند، که این رابطه معکوس را میتوان توسط دو مورد بهتر توضیح داد. از آن جا که در سرتاسر دنیا نرخ قیمتی هر بشکه نفت به دلار آمریکا محاسبه میشود. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که هر گاه دلار آمریکا قوی میشود، برای خرید هر بشکه نفت به مقدار دلار کمتری نیاز است. هر گاه دلار آمریکا دچار تضعیف شود، قیمت نفت به دلار بالاتر خواهد بود.
مورد بعدی این میباشد که چون آمریکا از گذشته یکی از وارد کنندگان عمده نفت خالص بوده است، با بالا رفتن قیمت نفت، این کشور دچار افزایش کسری تراز تجاری میشود. چون باید که میزان دلار بیشتری برای ارسال به خارج از کشور بپردازد. این نکته را هم باید مد نظر داشت که چون آمریکا در چند دهه اخیر توانسته رشد چشمگیری در زمینه حفاری افقی و همچنین فناوری تزریق گاز برای استخراج نفت را افزایش دهد، بنابراین مورد دوم تاثیر کمتری در این رابطه میگذارد.
همچنین با توجه به این موضوع، افزایش صادرات نفت بیشتری توسط آمریکا به وجود آمد. بنابراین واردات آمریکا در حال کاهش است. در نتیجه به این معنی میباشد که بالا بودن قیمت نفت دیگر چون گذشته تاثیر به سزایی در کسری تجاری آمریکا نمیتواند داشته باشد.
رابطه قیمتی معکوس بین نفت و دلار آمریکا
بر اساس آمار منتشر شده، آمریکا در سال 2011 به یکی از بزرگترین صادر کنندگان فرآوردههای نفتی تصفیه شده تبدیل شد. با سبقت بزرگی که از عربستان سعودی و روسیه گرفت، در حال حاضر به یکی از بزرگترین غولهای تولید نفت خام در جهان تبدیل شد. طبق گزارشی که توسط مرکز آمار انرژی (EIA) منتشر شد، در حال حاضر آمریکا از نظر کل مصرف انرژی در حدود 90% به خود کفایی رسیده است.
با توجه به مطالبی که در بالاتر گفته شد، میتوان این نتیجه کلی را گرفت که قیمتی معکوس بین رابطه نفت و دلار آمریکا، نسبت به گذشته کمتر شده است. و به نظر میرسد رابطه معکوسی که بین رابطه نفت و دلار آمریکا وجود دارد، در حال تغییر میباشد. تنها دلیل آن، رشد چشمگیر این کشور در صنعت جهانی نفت میباشد.
آیا از الان میتوان دلار را به عنوان یک ارز پترو کارنس عنوان کرد؟
همانطور که میدانید یک ارز پترو کارنسی رابطه مستقیمی با قیمت نفت دارد. هر گاه که قیمت نفت افزایش یابد آن ارز نیز افزایش مییابد. قاعدتا اگر سهم صادرات نفت یک کشور بیشتر شد، پیوند بین ارز آن کشور با نفت نیز بیشتر میشود. همچنین با توجه به این موضوع که صادرات نفت، بخش بزرگی از صادرات یک کشور محسوب میشود و ممکن است نوسانات شدیدی داشته باشد، ارز آن کشور میتواند در گاهی اوقات دچار نوسانات شدیدی شود.
از نمونه ارزهایی که به شدت میتوانند در معرض نوسانات قیمت نفت قرار بگیرند میتوان به دلار کانادا، روبل روسیه، پزوی کلمبیا، کرون نروژ و رئال برزیل اشاره کرد. از کشورهایی که به در آمد نفتی خود بسیار وابسته هستند میتوان به عربستان سعودی، روسیه، کانادا، نروژ و مکزیک اشاره کرد. آمریکا با وجود این که در سالیان اخیر، جزو پنج کشور برتر در زمینه صادرات نفت شده است، اما هنوز رابطه نفت و دلار آمریکا را نمیتوان در بین ارزهای پترو کارنسی قرار داد.
اما میتوان این احتمال را داد که اگر سهم آمریکا از صادرات نفت بیش از واردات آن شود، در آمد حاصل از صاردات نفت میتواند نقش به سزایی در اقتصاد آمریکا ایفا کند و به همین علت میتواند دلار آمریکا در سالهای آینده به یک پترو کارنسی تبدیل شود و مسیر مستقیمی رابطه بین نفت و دلار آمریکا به وجود آید.
تاثیر نفت بر بازار
نفت مهمترین کالای خام در اقتصاد جهانی است، بازار پیچیدهای دارد و عمدتا توسط موسسات مالی و غیرمالی عظیم (و نه توسط معاملهگران غیرحرفهای) مبادله میشود. بنابراین اثرات روانی و موجهای قیمتی که ممکن است در بازارهایی مثل سهام و طلا مشاهده کنیم در بازار نفت چندان قابل مشاهده نیست. نقش بازار نفت در تلاطم بازارهای طلا و ارز بسیار زیاد است.
البته این به این معنی نیست که بازارهای مالی هیچ تاثیری روی بازار کالاهای خام ندارند. وضعیت بازارهای دارایی روی ترازنامه موسسات مبادلهگر و درجه فعالیت آنها در بازار نفت تاثیرگذار است. ممکن است بهصورت غیرمستقیم سطح تلاطمها و میزان خرید و فروش در بازار نفت را تغییر دهد. ولی این نوع تاثیرها بهسختی میتواند تاثیر معنیداری روی سطح قیمتهای نفتخام (خصوصا در افق زمانی میانمدت و بلندمدت) داشته باشد.
علاوه بر آن، درجه آیندهنگری سهام و طلا (که یک دارایی دائمی هستند) با نفت خام (که یک ماده خام مصرفی ولی با قابلیت ذخیرهسازی در کوتاهمدت است) فرق دارد. قیمت لحظهای نفت نهایتا توسط متغیرهای بخش حقیقی یعنی عرضه و تقاضای فیزیکی آن در کوتاهمدت و میانمدت تعیین میشود.
بازار نفت در آینده
با توجه به این نکته هر چند نقش انتظارات آینده هم در تعیین قیمت نفت خام مهم و غیرقابل انکار است ولی اثر انتظارات هم نهایتا خود را از مسیر عرضه و تقاضای فیزیکی در بخش حقیقی بازار نفت نشان میدهد. اگر بازار حس کند که تقاضای نفت در آینده بالا (یا پایین) خواهد بود قیمتهای فعلی به این انتظارات واکنش نشان میدهند؛ ولی این واکنش هم از کانال خرید و ذخیرهسازی (یا تخلیه ذخایر) نفت خام است و در نهایت عرضه و تقاضای فیزیکی است که قیمت بازار را دیکته میکند.
نکته دوم و شاید مهمتر تحلیل رابطه بین نفت و دلار آمریکا شامل نرخ نسبتا بالایی می باشد. رابطه همبستگی منفی بین رابطه نفت و دلار آمریکا یک مشاهده نسبتا رایج – و محبوب بین سوداگران بازارهای مالی است؛ ولی این همبستگی آماری برای اینکه به کار سیاستگذاری بیاید، باید با تحلیل مکانیسمهای اقتصادی همراه شود.
رابطه عالی بین نرخ دلار و قیمت نفت از هر دو جهت قابل تصور است؛ یعنی هم قیمت نفت میتواند پیشرانه نرخ برابری دلار باشد و هم ارزش دلار میتواند قیمت جهانی نفت را تحتتاثیر قرار دهد. حالت سوم هم این است که متغیر سومی (مثل وضعیت اقتصاد جهانی) با جهتهای معکوس روی هر دو تاثیرگذار باشد.
رابطه بین نفت و دلار آمریکا
از نظر بسیاری از اقتصاددانان، قویترین توجیه برای رابطه بین نفت و دلار آمریکا مسیر قیمت نفت به دلار – و نه برعکس- میگذرد. و تاثیر دلار آمریکا بر تجارت بین الملل بسیار زیاد است. آمریکا بزرگترین واردکننده جهانی نفت خام است و در سالهای اوج، رقم واردات نفت و مشتقات نفتی این کشور به عددی معادل ۱۲ میلیون بشکه نفت خام در روز میرسد.
افزایش برونزای قیمت نفت خام باعث تشدید کسری تجاری آمریکا میشود و افت قیمت دلار سریعترین مکانیسمی است که میتواند این کسری را جبران کند و وضعیت را در حال تعادل نگه دارد. این مکانیسم میتواند همبستگی منفی بین قیمت نفت و نرخ دلار را که در دادهها مشاهده میکنیم توضیح بدهد.
ولی جالب است که خود این رابطه در طول زمان در حال ضعیف شدن است. با افزایش تولید نفت شیل در آمریکا رفته رفته از واردات نفت خام این کشور کاسته شد. اگر پیشبینیهای خوشبینانه را بپذیریم که آمریکا ممکن است به صادرکننده نفت تبدیل شود، در این صورت جهت رابطه نفت و دلار هم ممکن است تغییر کند. چون افزایش قیمت نفت نهایتا باعث کاستن از شکاف تراز تجاری آمریکا و در نتیجه تقویت دلار میشود.
تغییر قیمت نفت و دلار
حالت دیگر این است که قیمت دلار پیشرانه تغییرات قیمت نفت به دلار باشد. اگر رابطه نفت ودلارآمریکا با ارزهای دیگر به دلایلی مربوط به متغیرهای اقتصاد کلان – مثلا سیاستهای بانک مرکزی آمریکا یا بهبود چشمانداز اقتصاد آمریکا – تغییر کرده باشد، میتوان انتظار داشت که نسبت قیمت نفت خام به دلار کاهش یابد ولی این کاهش صرفا یک کاهش صوری است. تصور کنید که نفت خام به جای دلار با یورو یا سبدی از ارزهای جهانی معامله میشد.
در این صورت تقویت یا کاهش ارزش دلار در مقابل ارز مرجع نفت تاثیری روی قیمت نسبی نفت نداشت. ولی همچنان قیمت دلاری نفت را تحتالشعاع قرار میداد. با این منطق اگر کاهش قیمت دلاری نفت صرفا از مجرای تقویت ارزش دلار باشد، جای نگرانی کمتری برای کشورهایی مثل کشور ما که شریک تجاری عمدهای برای آمریکا نیستیم وجود دارد. چون ارزش حقیقی نفت خام (یعنی قیمت نسبی نفت در مقابل کالاهای دیگر) تغییر چندانی نداشته است. فقط قیمت آن براساس شاخص دلار تغییر کرده است.
دلار قویتر به این معنی است که هرچند میزان دلاری که به ازای هر بشکه نفت خام دریافت میشود کمتر است ولی با یک دلار میتوان ارز یا کالاهای بیشتری خرید. به عبارت دیگر به همان گزاره برمیگردیم که قیمت هر بشکه نفت خام با معیار سبد ارزهای جهانی تغییر چندانی نکرده است. اگر به این چارچوب وفادار بمانیم، نرخ دلار در اقتصاد ایران بالاتر میرود، ولی نرخ ارزهای دیگر باید تغییرات کمتری داشته باشد.
نوسان قیمت نفت
اگر وضعیت ارز در کشور به جای صرف دلار براساس سبدی از چند ارز معتبر گزارش میشد، تغییرات قیمت نفت (در زمانهایی که به دلیل تغییر قیمت جهانی دلار تغییر میکند) تلاطمهای روانی و اقتصادی کمتری ایجاد میکرد. جمعبندی اینکه قیمت نفت خام هم به دلیل متغیرهای حقیقی مثل عدم تعادل عرضه/تقاضا و هم بهدلیل تغییرات برونزای نرخ دلار، افت میکند.
اگر حالت اول اتفاق بیفتد، قیمت نسبی نفت واقعا کم میشود و لذا قدرت خرید صادرکنندگان نفت پایین میآید. در حالت دوم قیمت نسبی نفت خام در مقابل بسیاری از محصولات دیگر (ازجمله محصولات خام) تغییر نکرده است. ولی قیمت صوری آن به دلار پایین رفت. تفکیک این دو وضعیت متغیر تعیینکنندهای برای سیاستگذاریهای اقتصادی کشور است.
نظرهای موجود رابطه بین نفت و دلار آمریکا
رابطه بین نفت و دلار آمریکا دو متغیر مهم و تاثیرگذار بر سیاست و اقتصاد کشورهای عضو اوپک میباشند. علیرغم اینکه ادبیات نظری موجود رابطه میان قیمت نفت و نرخ دلار را تایید میکند. اما بر سر جهت علیت بین این دو متغیر اتفاق نظر وجود ندارد.
همچنین، دادههای آماری نشان میدهد که بین تغییرات قیمت نفت و دلار، رابطه همزمانی وجود دارد. حال این سوال مطرح میشود که آیا بین قیمت نفت خام اوپک و نرخ دلار در این کشورها رابطهای وجود دارد یا نه؟ این پژوهش با استفاده از دادههای ماهانه کشورهای عضو اوپک طی دوره زمانی 2003:01 تا 2017:11 و استفاده از روش همجمعی نامتقارن غیرخطی به بررسی رابطه نرخ حقیقی موثر ارز بهعنوان شاخصی برای نرخ دلار در کشورهای عضو اوپک و قیمت نفت اوپک پرداخته است.
بدین منظور از مدلهای خود رگرسیون آستانهای و خود رگرسیون گشتاور برای بررسی عدم تقارن استفاده شد. همچنین شکستهای ساختاری نیز بهعنوان متغیرهای مجازی در مدل پویای دینامیک حداقل مربعات برای تعیین رابطه بلندمدت در نظر آمد. براساس یافتههای این مطالعه بین متغیرها همجمعی وجود دارد و این همجمعی در حالتهای متقارن و نامتقارن تایید شد.
نرخ دلار به صورت ضعیف برونزا بوده و در بلندمدت رابطه منفی از نرخ دلار به قیمت نفت تایید شد. همچنین، در بلندمدت رابطه بین نرخ دلار و قیمت نفت نامتقارن است، اما در کوتاه مدت هیچ رابطهای میان این دو متغیر وجود ندارد.
جمع بندی
بنابراین رابطه نفت و دلار آمریکا معکوسی میباشد. یعنی هر گاه قیمت نفت رشد کند از آن طرف قیمت دلار آمریکا کاهش پیدا میکند. در این مقاله به طور کامل به رابطه بین دلار آمریکا و نفت اشاره شد. اکنون آمریکا را میتوان یکی از تولید کنندگان بزرگ نفتی دانست. سطح تولیدی در این کشور میتواند بیشترین تاثیر را در قیمت نفت داشته باشد. در حالی که پیش از این عربستان سعودی چنین نقشی را ایفا میکرد.
به عنوان نکته آخر، داشتن اطلاع از این که از گذشته تا به حال رابطه معکوسی بین دلار بوده و رفته رفته این رابطه دارد کم رنگتر میشود و میتواند به معامله گر کمک کند تا در آینده تصمیمات مکالماتی بهتری را اتخاذ کند. برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید از سایت هدایتی فر استفاده کنید.
