علی‌رغم اینکه واحد پول کشور ما ریال است، دلار و هر آنچه به این واحد پول مربوط می‌شود در زندگی اقتصادی و اجتماعی ما تأثیرگذار است. به همین دلیل ضروری است اطلاعات جامع و کافی در این مورد داشته باشیم. در این مقاله می‌خواهیم مفهوم پایه دلار را به‌طور ساده بررسی کنیم و سپس به عوامل تأثیرگذار بر قیمت دلار در ایران بپردازیم و در آخر نگاهی گذرا به قیمت دلار در ۵ سال گذشته داشته باشیم.
دلار چیست؟
دلار یا دالر، یکای پول ۳۳ کشور جهان است. که در بسیاری از کشورها به‌عنوان ارز اصلی به کار می‌رود. دلار آمریکا به‌عنوان یکی از معتبرترین و پرکاربردترین دلارهای جهان شناخته می‌شود و در بسیاری از کشورهای دیگر به‌عنوان ارز رسمی به کار می‌رود. همچنین، دیگر کشورها مانند کانادا، استرالیا و نیوزیلند نیز دارای دلار خود هستند.
نماد دلار$ :
علامت $ برای دلار آمریکا و بسیاری از کشورهای دیگر استفاده می‌شود. در قرن ۱۸ میلادی ps برای پزو استفاده می‌شد و به‌مرور دو حرف s و p به هم چسبیده شده و علامت $ را تشکیل دادند. S با خط عمودی «$» که علامت بین‌المللی دلار است نیز از اسپانیایی‌ها اقتباس‌شده که پول خود را با علامت P (پی) مشخص می‌کردند و این “P” در آمریکای شمالی به‌تدریج و در جریان نوشتن به شکل «$» درآمد.
دلار USD چیست و واحد پول کجاست؟
به‌طورکلی، USD یا دلار آمریکا به‌عنوان یکی از معتبرترین و پرکاربردترین دلارهای جهان شناخته می‌شود و در بسیاری از کشورهای دیگر به‌عنوان ارز رسمی به کار می‌رود. ارزش دلار آمریکا، به دلیل نقش این کشور در اقتصاد جهانی و همچنین پذیرش بین‌المللی آن بسیار مهم و برجسته است. به‌علاوه، USD آمریکا در معاملات بین‌المللی و عملکرد بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ بین‌المللی نیز به‌گونه‌ای تأثیرگذار است که سود و زیان و پیشرفت کلی شرکت را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تاریخچه دلار چیست؟
تاریخچه دلار بسیار قدیمی و پرشکوه است و از قرن‌های مختلف تا به امروز مورداستفاده قرارگرفته است. دلار به‌صورت رسمی از سال ۱۷۹۲ پس از انقلاب آمریکا به‌عنوان واحد پول در آمریکا معرفی‌شده است. قبل از این تاریخ نیز در سال‌های مختلف ارزهایی بانام دلار در کشورهای مختلفی وجود داشته است. از سال ۱۹۴۴ پس از اتمام جنگ جهانی دوم، دلار آمریکا به‌عنوان واحد پول بین‌المللی در اتفاقات مالی بین ۴۴ کشور به کار گرفته شد. در سال ۱۹۷۱، ۱۹۷۲ و ۱۹۷۳، دلار آمریکا به دلیل بحران ارزی و کاهش ارزش توان خرید آن تحت تأثیر اقدامات اقتصادی قرارگرفته شده، و بارها باارزش کاهشی مواجه شد. در کنار تحولات گذشته، همچنین امروزه دلار آمریکا به‌صورت گسترده در معاملات بین‌المللی، رزرو ارز، تجارت و بسیاری از عملیات مالی در سراسر جهان استفاده می‌شود و یکی از پرآوازه‌ترین واحدهای پول جهان به شمار می‌رود. در بازار ایران چیزی که جالب است این است که دلارهای مختلفی وجود دارند و هر دلار را یک‌طور نام‌گذاری می‌کنند. دلارهایی مثل دلار دولتی، دلار هرات، دلار نیما و دلار سنا، ازجمله نام‌هایی است که در ایران برای دلار آمریکا انتخاب‌شده است. و هرکدام از این دلارها با نرخ متفاوتی عرضه می‌شوند. پس بیاید انواع دلار موجود در بازار ایران را باهم بررسی کنیم.
دلار دولتی
دلار دولتی یا همان ارز ترجیحی به دلاری گفته می‌شود که دولت برای واردات یک سری از کالاهای اساسی مثل بعضی از داروها از آن استفاده می‌کند که در دولت قبلی این نرخ 4200 تومان بود و در دولت فعلی نرخ ارز دولتی که با اسم حواله کالاهای اساسی و ضروری دادوستد می‌شود 28500 تومان است.
دلار نیما
دلار نیما که در سامانه نیما معاملات آن انجام می‌شود یکی دیگر از دلارهای موجود در بازار ایران است. کلمه نیما که مخفف نظام یکپارچه معاملات ارزی است نام سامانه‌ای است که در سال 97، باهدف تأمین ارز برای شرکت‌ها و تولیدکننده‌های بزرگ و همچنین تجار و بازرگانان راه‌اندازی شد. نرخ دلار نیما معمولاً از نرخ بازار آزاد و نرخ صرافی‌ها کمتر است و حواله‌های آن در حال حاضر باقیمت حدودی 37500 معامله می‌شود.
دلار سنا
دلار سنا یا همان ارز توافقی اسم دلاری است که در سامانه سنا ردوبدل می‌شود. کلمه سنا مخفف سامانه نظارت ارز است و با نظارت بانک مرکزی طراحی‌شده است. نرخ ارز دلار سنا، میانگین وزنی نرخ خریدوفروش دلار در صرافی‌های مجاز و معتبر هستند که در بازار ایران به آن‌ها ارز مبادله‌ای یا ارز توافقی هم گفته می‌شود و قیمت آن حدود 41300 تومان است. در حال حاضر هر شخص حقیقی یک‌بار در سال میتواند 2000 دلار از این ارز سهمیه‌ای را باقیمتی که به‌صورت روزانه در سایت بازار متشکل بروز رسانی می‌شود خریداری کند. البته برای خرید این ارز باید حساب ارزی بازکنید و حدود 100 دلار هم برای چند ماه در آن بلوکه کنید تا بتوانید این سهمیه را دریافت کنید.
دلار آزاد
دلار آزاد همان‌طور که از اسم آن پیداست دلاری است که در بازار آزاد خریدوفروش می‌شود و به خاطر نداشتن محدودیت و در دسترس بودن، مقبولیت بیشتری در بین مردم دارد. نرخ این دلار مبنای خیلی از محاسبات روزمره در ایران است.
مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر قیمت دلار در ایران:
نقدینگی
مدل‌‌‌های پولی تعیین نرخ ارز که توسط دورنبوش (1976) مطرح شد، به‌خوبی تأثیر تغییر متغیرهای پولی بر نوسانات جهشی نرخ ارز را توضیح می‌دهد. رهیافت پولی بیان می‌کند که نرخ‌های مبادله ارز، در فرآیند تعادل عرضه و تقاضای کل پول ملی در هر کشور تعیین می‌شود. سطح تقاضای پول تابعی از درآمد حقیقی کشور، سطح عمومی قیمت‌ها و نرخ بهره است. زمانی که مقامات پولی کشور کنترل چندانی بر عرضه پول (نقدینگی) ندارند، تعادل بازار پول در کوتاه‌‌‌مدت به‌هم‌خورده و برای حفظ آن، باید ارزش پول ملی کاهش یابد.
کسری بودجه
اکثر کشورها بودجه خود را با استفاده از تأمین مالی برای جبران کسری بودجه، آن‌هم در مقیاس بزرگ، تهیه می‌کنند. درصورتی‌که با افزایش بدهی‌‌‌های دولت، اوضاع اقتصادی کشور طوری نباشد که بتواند مقدمات رشد اقتصادی را فراهم کند، در این حالت، ممکن است بدهی دولت از رشد اقتصادی پیشی بگیرد که این امر میتواند با جلوگیری از ورود سرمایه‌گذاری خارجی به کشور، موجبات افزایش تورم داخلی را فراهم کند. این موضوع نیز میتواند تورم را افزایش داده و آن‌هم به‌نوبه خود، سبب افزایش نرخ ارز شود.
تورم
یکی دیگر از متغیرهای بنیادی اثرگذار بر نرخ ارز، تورم است. تورم هم بر نرخ ارز مؤثر بوده و هم از تغییرات ارزی متأثر شود. تورم از جنبه‌‌‌های مختلف میتواند بر نرخ ارز مؤثر باشد. با افزایش تورم، مردم به جهت حفظ ارزش پول خود، به سمت تبدیل دارایی‌‌‌های خود برحسب ارزهای دیگر به‌ویژه دلار (به‌عنوان ارز مسلط جهانی) می‌‌‌روند. این اقدام گاه توده‌‌‌ای مردم، خودبه‌خود باعث ایجاد انتظارات تورمی شده و آن‌هم به‌نوبه خود، موجب افزایش بیشتر نرخ ارز و افزایش ادامه‌‌‌دار تورم داخلی می‌شود که تورم بالاتر در یک کشور، فضای اقتصادی ملتهب و پر از نا اطمینانی را برای سرمایه‌گذاران خارجی ترسیم می‌کند.
نرخ بهره
بهره بالاتر از طریق سه کانال بر متغیرهای کلیدی اقتصاد کلان اثرگذار است: 1. تقاضای دارایی‌‌‌های مالی به پول داخلی را افزایش می‌دهد؛ 2. نرخ بهره داخلی بالاتر از طریق کانال اعتباری سبب انقباض در تولید داخلی می‌شود و 3. افزایش نرخ بهره، بار خدمات بدهی مقامات مالی را افزایش می‌دهد که باعث افزایش انتظارات تورمی و درنتیجه تضعیف ارز می‌شود که تأثیر نرخ بهره بر نرخ ارز، به میانگین این سه اثر بستگی دارد.
روند تغییر قیمت دلار در ۵ ساله گذشته:
از سال ۹۶ تا ۹۷ قیمت دلار با روند افزایشی همراه بود، اما از سال ۹۷، به دلیل اتفاقات سیاسی دلار به طرز بی‌سابقه‌ای رشد کرد. به‌طوری‌که در مدت‌زمان بسیار کوتاهی قیمت دلار حتی از دو برابر نیز فراتر رفت. در پایان سال ۹۶، قیمت دلار بازار آزاد در حدود ۴۸۹۹ بود، ولی در پایان سال ۹۷ به ۱۲۸۹۴ رسید. قیمت دلار به روند افزایشی خود ادامه داد تا اینکه در اواخر سال ۹۸ کمی کاهش‌یافته، ولی بازهم نسبت به سال‌های پیش خیلی بالابود. در پایان سال ۹۹ قیمت دلار به ۲۳۹۶۳ رسید و با توجه به نوسانات موجود، در پایان سال ۱۴۰۰ قیمت دلار به ۲۷۷۳۵ افزایش یافت. قیمت دلار در سال ۱۴۰۱ نیز با ۲۷ هزار تومان آغاز شد، این نرخ در پایان سال مذکور به ۴۹ هزار تومان رسید. دوران روحانی طی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹ را از دوره‌ای با افزایش شدید قیمت دلار می‌دانیم که در آن نرخ آزاد ۷.۸ برابر شده و از ۳۲۸۵ به ۲۱۷۰۲ تومان رسید و نرخ رسمی نیز با افزایش ۳.۴ برابر، از قیمت ۱۲۲۶ پایان سال ۱۳۹۱ در پایان نرخ ۴۲۰۰ تومان را ثبت کرد. دلار بازار آزاد ابتدای سال ۱۴۰۱ را با نرخ ۲۷ هزار تومان آغاز کرد، اما روند آن افزایشی بود. به‌طوری‌که در اواسط آبان، با توجه به نرخ دلار در صرافی بانک ملی، کانال ۳۳ هزار تومان برای آن ثبت شد. این در حالیست که دلار در بازار آزاد در این تاریخ در کانال ۳۶ هزار تومان بود. قیمت دلار آبان ماه را با ۳۵۴۷۰ تومان به پایان رساند. درحالی‌که ازنظر برخی کارشناسان اقتصادی علت اصلی افزایش نرخ دلار در این بازه تورم است. قیمت دلار در ۱۴۰۱ به ۴۹۴۰۰ رسید و در ماه‌های ابتدایی سال ۱۴۰۲ قیمت دلار کاهش پیدا کرد و به قیمت ۴۸۳۵۰ رسید. و سپس افزایش چشمگیری را تجربه کرد و امروز دلار باقیمت ۵۱۵۳۴۰ خریدوفروش می‌شود.
بنابراین :
دلار نوعی یکای پول است که به‌عنوان واحد اصلی پول در برخی کشورها محسوب می‌شود. قیمت دلار آمریکا تأثیر، بسیار زیادی بر واحد پول ما دارد. در این مقاله عوامل افزایش قیمت دلار را موردبررسی قراردادیم و همچنین روند قیمت دلار در چند سال اخیر را یادآور شدیم. امیدوارم مطالب بالا برای شما مفید واقع‌شده باشد سپاس از اینکه وقت گران‌بهای خود را برای مطالعه مقاله ما صرف کردید.
